HomeBài học cuộc sốngbài luận hayGiáo dụcSuy ngẫmTruyền cảm hứngMất tiền là mất ít, mất bạn là mất nhiều, nhưng mất lòng tin là mất tất cả
Cũng khoảnggiờ này năm ngoái, khi mới chân ướt chân ráo trở về, sau khi có trải nghiệmthực tế, tôi có viết một bài báo nhỏ có tiêu đề: Câu chuyện của niềm tin.
Đại thể, tôi kể lại những va chạm thực tế để thấy rằng, mất niềmtin đang là cái đáng lo ngại nhất trong xã hội Việt Nam dưới con mắt cua ngườimới nhập cuộc. Vì thiếu niềm tin nên mọi việc bỗng trở nên khó khăn và tốn kémgấp bội. Cuộc sống bỗng trở nên toàn màu xám. Con người căng thẳng, hiệu nănglàm việc thấp vì hợp tác kém, mà lý do chính là không tin nhau, nên dành thờigian kiểm soát nhau vì phối hợp làm việc chung.
Ngay lúc đó, tôi đã nhận ra rằng: Một trong những vấn đề lớnnhất mà xã hội này phải đương đầu là sự mất niềm tin trầm trọng. Niềm tin giữangười dân và chính quyền, giữa người dân và doanh nghiệp, giữa doanh nghiệp vớinhau, tóm lại giữa người và người, và đặc biệt là niềm tin vào bản thân mình.
Sau đó, mỗi khi gặp mặt, ngay cả với giới tinh hoa, giữa nhữngthan thở, hay đằng sau ánh mắt xa xăm, là một sự chán nản và khắc khoải. Rất íthy vọng và lòng tin trong các câu chuyện. Sau những lần như thế, tôi thấy rấtmệt mỏi. Sinh lực dường như đã bị rút hết đi, đến mức nhiều khi sợ gặp gỡ, vì sợphải nghe những lời than như vậy.
Trong số những người tôi quen biết mỗi người chọn một cách phảnứng khác nhau. Nhiều người chọn sự cam chịu. Nhiều người lảng tránh, lảng tránhthực tại, lảng tránh nhìn vào mắt đối diện.
Nhiều người giết thời gian trên bàn nhậu. Có tiền thì nhậu sang,ít tiền thì bình dân. Thanh niên ít tiền hơn thì giết thời gian trong các quántrà đá vỉa hè.
Người không thích nhậu, hoặc không đủ sức để nhậu hoặc không cótiền để nhậu thì vùi mình vào các trang lá cải, mỗi ngày ngốn hàng chục bài tintức, na ná như nhau vô thưởng vô phạt. Sau đó bức xúc một hồi, càm ràm hoặcnặng hơn là chửi đổng vài câu rồi lại vùi đầu đọc tiếp.
Nhiều người bức xúc quá có phản ứng mạnh. Nhưng như con cá nằmtrên lưới, càng giẫy giụa càng đau đớn. Nên sau mỗi hồi mệt mỏi cũng đến lúcnằm im "makeno".
Kinh tế khó khăn, tinh thần bức bối, đặc biệt phát ngôn của cácquan chức, các nhà làm chính sách bỗng trở nên đáng ngờ. Các mạng lưới hoạtđộng trong xã hội giờ chỉ còn quan hệ huyết thống đáng tin cẩn.Vì thế, vun véncho gia tộc xây dựng nhà thờ họ, đã trở thành một trong lối sống của nhữngngười có địa vị trong xã hội.
Xã hội như vận hành bởi bộ tiêu chuẩn kép. Ai cũng biết vậy màkhông phải vậy. Không phải vậy mà vẫn là như vậy. Nên ở cơ quan sống theo mộtchuẩn khác, về nhà lại một chuẩn khác nữa. Mỗi người phải đóng quá nhiều vaidiễn, đến mức mệt mỏi kiệt quệ, mà không biết để làm gì.
Chưa bao giờ các hoạt động tâm linh cúng bái lại phát triển nhưhiện giờ, bất chấp khoa học đã phát triển nhiều hơn so với hàng chục năm vềtrước, thông tin cũng phong phú hơn nhiều.Vì sao vậy? Vì người ta không tin ởcon người, nên đành tìm đến nơi thánh thần, dù biết rằng cũng nhiều kẻ lợi dụngviệc này để trục lợi.
Nhiều lần đi qua các quán nhậu ven đường, tôi đã tần ngần tựhỏi: sao trong giờ làm việc lại đông người lang thang quán xá đến như vậy?
Những nơi tôi đi qua không ở đâu thấy đông thanh niên trai trángngồi lê la vỉa hè, cắn hạt bí, hạt hướng dương, uống nước chè, tập tạnh hútthuốc lào, nói bậy và chửi đổng...nhiều như trên vỉa hè Hà Nội, đặc biệt là cácnơi cổng trường đại học.
Không ai nói chuyện khoa học, văn chương. Không ai quan tâm đếnbảo tàng triển lãm. Không ai bàn tán về các thành tựu, khoa học, nhân văn mới.Không ai đả động đến ước mơ hay khát vọng.
Những buổi nói chuyện dành cho đại chúng về các chủ đề rất mới,do các học giả nổi tiếng thuyết trình, cũng không có nổi đến vài chục ngườitham dự. Mà nếu có thì vẫn những khuôn mặt ấy. Rất cũ!
Cả một thành phố bảy, tám triệu dân, hơn cả một nước người ta,vậy mà nhàm chán một cách không thể tưởng tượng được. Cuộc sống trở nên tầmthường và vụn vặt không thể tả.
Một năm trôi qua, câu chuyện lại có phần thêm u ám. Một xã hộithiếu hụt niềm tin mỗi ngày thêm hiển hiện rõ nét qua từng việc cụ thể chứkhông chỉ là cảm giác như ngày nào.
Mỗi khi cầm một xấp giấy tờ với chồng chất dấu mộc đỏ choét tôikhông khỏi ngần ngại. Chưa ở đâu tôi thấy những văn bản giấy tờ cần nhiều dấuđỏ như vậy, qua nhiều cửa ải xét duyệt như vậy. Nhưng cũng chưa ở đâu sự giảmạo trở nên phổ biến, được rao bán công khai như ở đây.
Cái nguy hiểm của sự mất niềm tin này là sự bào mòn sinh khí.Nếu như sự sợ hãi làm cho con người ta co cụm, đến một lúc nào đó có thể tạo ramột sự phản ứng đủ mạnh để vượt qua, thì mất niềm tin không gây ra một cảm xúcmạnh như vậy. Nó chỉ là đơn giản là làm mất hết sinh khí, vì người dân khôngcòn tin vào công lý, không tin vào chính quyền, không tin ai, và không tin ngaycả chính bản thân mình.
"Những nơi tôi đi qua không ở đâu thấy đông thanh niên traitráng ngồi lê la vỉa hè, cắn hạt bí, hạt hướng dương, uống nước chè, tập tạnhhút thuốc lào, nói bậy và chửi đổng...nhiều như trên vỉa hè Hà Nội". ẢnhHD Vietnam
Còn nhớ mỗi khi bàn về vốn xã hội, tuy có nhiều cách tiếp cận vàlý giải khác nhau, nhưng chúng tôi đều thống nhất ở một điểm: Niềm tin nằm ởtrái tim của vốn xã hội. Đó là niềm tin giữa người với người, người với thểchế, người với chính bản thân mình.
Vậy là niềm tin, một khái niệm xa lạ với môn kinh tế học pháttriển, đã có được chỗ đứng đàng hoàng trong lòng nhiều nhà kinh tế học.
Niềm tin đã trở thành một thứ vốn của xã hội. Mà đã là vốn thìcó thể dùng để sinh lợi. Trong trường hợp này, niềm tin đã trở thành một thứtài sản giúp cho xã hội hoạt động trơn tru hiệu quả hơn, chi phí giao dịch vìthế mà ít đi.
Khi có niềm tin thì việc gì cũng suôn sẻ dễ dàng. Điều này đúngquy mô cá nhân, đúng cả quy mô quốc gia.
Các chính trị gia lão luyện Đông Tây kim cổ đều đặt vấn đề xâydựng lòng tin với với dân mình lên hàng đầu. Ngay ở Việt Nam cũng có những vídụ này từ xa xưa trong lịch sử. Tương truyền, để dân tin vào cuộc kháng chiếnchống quân Minh của Lê Lợi, trong lúc binh yếu lực mỏng, Nguyễn Trãi đã chodùng mật mỡ viết lên tám chữ: Lê Lợi vì quân, Nguyễn Trãi vi thần lên lá đa.Kiến thấy vậy bu vào đục thành chữ. Người dân đọc được thì tin rằng đây đúng làmệnh trời. Bài học vỡ lòng dành cho các chính trị gia xem ra vẫn còn điều xalạ.
Tất nhiên, bên cạnh niềm tin, thì vốn xã hội còn thêm các yếu tốkhác nữa. Có thể kể hai trong các số đó: thói quen tập tục, truyền thông vănhóa ứng xử; và sự phong phú lành mạnh của các hội đoàn, tức của mạng lưới xãhội dân sự.
Tiếc rằng, cả hai yếu tố này cũng rất yếu. Đút lót hối lộ dườngnhư đã trở thành văn hóa, gọi là văn hóa phong bì. Sự giả dối đã tràn vào cảtrường học, nên bị gọi là "nỗi buồn lớn ngành giáo dục"
Cuộc khủng khoảng kinh tế kéo dài suốt mấy năm nay lại càng làmcho vốn xã hội thêm kiệt quệ. Lẽ ra nếu có một vốn xã hội thắt lưng đủ đầy,người dân sẽ dễ vượt qua những thời khắc khó khăn hơn. Vì tin nhau, tin vàoquan chức và chính sách chung. Đằng này quan chức nói gì, dân chúng lại bảonhau làm ngược lại.
Kinh tế rối loạn, lòng người hoang mang. Khó khăn càng thêmchồng chất không biết đến bao giờ mới gỡ được.
"Mất tiền là mất ít, mất bạn là mất nhiều, nhưng mất lòngtin là mất tất cả". Người xưa đã tổng kết như vậy, nên thấy thực trạngnày, không ai tránh khỏi sự buồn rầu.
Nhiều lúc nhìn xã hội như mớ bòng bong, không biết lần ra đằngnào. Mà lần ra được rồi thì cũng không gỡ ra được vì nó xoắn xuýt chặt chẽ vìlợi ích, vì bè phái, vì u mê.
Nguyên nhân vì đâu? Tất nhiên là vì cơ chế. Ai chả nói thế. Dễnhất và trúng nhất. Nhưng cơ chế do ai làm ra? Tất nhiên là do con người, trongđó có tôi và bạn.
Nhưng cụ thể hơn, đó là cái gì của tôi và bạn? Sức khỏe, vănhóa, tri thức, học vấn, kỹ năng, tinh thần sáng tạo, ước mơ khát vọng, lòng quảcảm, sự dấn thân ...hay còn gì khác nữa?
Đến đây lại thêm giật mình. Thì ra mọi thứ chưa tốt như mong đợicũng có phần ta đóng góp. Vậy nên, thay vì trông chờ vào một sự thay đổi lớnhãy chủ động tạo ra những sự thay đổi nhỏ trước đã.
Nếu không thay đổi được đời, thì thay đổi ta trước vậy. Khinhững ngọn đuốc lớn đã không thể cháy thì chỉ còn hy vọng vào những đốm lửanhỏ, kiên nhẫn và cần mẫn.
Cũng khoảnggiờ này năm ngoái, khi mới chân ướt chân ráo trở về, sau khi có trải nghiệmthực tế, tôi có viết một bài báo nhỏ có tiêu đề: Câu chuyện của niềm tin.
Đại thể, tôi kể lại những va chạm thực tế để thấy rằng, mất niềmtin đang là cái đáng lo ngại nhất trong xã hội Việt Nam dưới con mắt cua ngườimới nhập cuộc. Vì thiếu niềm tin nên mọi việc bỗng trở nên khó khăn và tốn kémgấp bội. Cuộc sống bỗng trở nên toàn màu xám. Con người căng thẳng, hiệu nănglàm việc thấp vì hợp tác kém, mà lý do chính là không tin nhau, nên dành thờigian kiểm soát nhau vì phối hợp làm việc chung.
Ngay lúc đó, tôi đã nhận ra rằng: Một trong những vấn đề lớnnhất mà xã hội này phải đương đầu là sự mất niềm tin trầm trọng. Niềm tin giữangười dân và chính quyền, giữa người dân và doanh nghiệp, giữa doanh nghiệp vớinhau, tóm lại giữa người và người, và đặc biệt là niềm tin vào bản thân mình.
 |
| Mất tiền là mất ít, mất bạn là mất nhiều, nhưng mất lòng tin là mất tất cả |
Sau đó, mỗi khi gặp mặt, ngay cả với giới tinh hoa, giữa nhữngthan thở, hay đằng sau ánh mắt xa xăm, là một sự chán nản và khắc khoải. Rất íthy vọng và lòng tin trong các câu chuyện. Sau những lần như thế, tôi thấy rấtmệt mỏi. Sinh lực dường như đã bị rút hết đi, đến mức nhiều khi sợ gặp gỡ, vì sợphải nghe những lời than như vậy.
Trong số những người tôi quen biết mỗi người chọn một cách phảnứng khác nhau. Nhiều người chọn sự cam chịu. Nhiều người lảng tránh, lảng tránhthực tại, lảng tránh nhìn vào mắt đối diện.
Nhiều người giết thời gian trên bàn nhậu. Có tiền thì nhậu sang,ít tiền thì bình dân. Thanh niên ít tiền hơn thì giết thời gian trong các quántrà đá vỉa hè.
Người không thích nhậu, hoặc không đủ sức để nhậu hoặc không cótiền để nhậu thì vùi mình vào các trang lá cải, mỗi ngày ngốn hàng chục bài tintức, na ná như nhau vô thưởng vô phạt. Sau đó bức xúc một hồi, càm ràm hoặcnặng hơn là chửi đổng vài câu rồi lại vùi đầu đọc tiếp.
Nhiều người bức xúc quá có phản ứng mạnh. Nhưng như con cá nằmtrên lưới, càng giẫy giụa càng đau đớn. Nên sau mỗi hồi mệt mỏi cũng đến lúcnằm im "makeno".
Kinh tế khó khăn, tinh thần bức bối, đặc biệt phát ngôn của cácquan chức, các nhà làm chính sách bỗng trở nên đáng ngờ. Các mạng lưới hoạtđộng trong xã hội giờ chỉ còn quan hệ huyết thống đáng tin cẩn.Vì thế, vun véncho gia tộc xây dựng nhà thờ họ, đã trở thành một trong lối sống của nhữngngười có địa vị trong xã hội.
Xã hội như vận hành bởi bộ tiêu chuẩn kép. Ai cũng biết vậy màkhông phải vậy. Không phải vậy mà vẫn là như vậy. Nên ở cơ quan sống theo mộtchuẩn khác, về nhà lại một chuẩn khác nữa. Mỗi người phải đóng quá nhiều vaidiễn, đến mức mệt mỏi kiệt quệ, mà không biết để làm gì.
Chưa bao giờ các hoạt động tâm linh cúng bái lại phát triển nhưhiện giờ, bất chấp khoa học đã phát triển nhiều hơn so với hàng chục năm vềtrước, thông tin cũng phong phú hơn nhiều.Vì sao vậy? Vì người ta không tin ởcon người, nên đành tìm đến nơi thánh thần, dù biết rằng cũng nhiều kẻ lợi dụngviệc này để trục lợi.
Nhiều lần đi qua các quán nhậu ven đường, tôi đã tần ngần tựhỏi: sao trong giờ làm việc lại đông người lang thang quán xá đến như vậy?
Những nơi tôi đi qua không ở đâu thấy đông thanh niên trai trángngồi lê la vỉa hè, cắn hạt bí, hạt hướng dương, uống nước chè, tập tạnh hútthuốc lào, nói bậy và chửi đổng...nhiều như trên vỉa hè Hà Nội, đặc biệt là cácnơi cổng trường đại học.
Không ai nói chuyện khoa học, văn chương. Không ai quan tâm đếnbảo tàng triển lãm. Không ai bàn tán về các thành tựu, khoa học, nhân văn mới.Không ai đả động đến ước mơ hay khát vọng.
Những buổi nói chuyện dành cho đại chúng về các chủ đề rất mới,do các học giả nổi tiếng thuyết trình, cũng không có nổi đến vài chục ngườitham dự. Mà nếu có thì vẫn những khuôn mặt ấy. Rất cũ!
Cả một thành phố bảy, tám triệu dân, hơn cả một nước người ta,vậy mà nhàm chán một cách không thể tưởng tượng được. Cuộc sống trở nên tầmthường và vụn vặt không thể tả.
Một năm trôi qua, câu chuyện lại có phần thêm u ám. Một xã hộithiếu hụt niềm tin mỗi ngày thêm hiển hiện rõ nét qua từng việc cụ thể chứkhông chỉ là cảm giác như ngày nào.
Mỗi khi cầm một xấp giấy tờ với chồng chất dấu mộc đỏ choét tôikhông khỏi ngần ngại. Chưa ở đâu tôi thấy những văn bản giấy tờ cần nhiều dấuđỏ như vậy, qua nhiều cửa ải xét duyệt như vậy. Nhưng cũng chưa ở đâu sự giảmạo trở nên phổ biến, được rao bán công khai như ở đây.
Cái nguy hiểm của sự mất niềm tin này là sự bào mòn sinh khí.Nếu như sự sợ hãi làm cho con người ta co cụm, đến một lúc nào đó có thể tạo ramột sự phản ứng đủ mạnh để vượt qua, thì mất niềm tin không gây ra một cảm xúcmạnh như vậy. Nó chỉ là đơn giản là làm mất hết sinh khí, vì người dân khôngcòn tin vào công lý, không tin vào chính quyền, không tin ai, và không tin ngaycả chính bản thân mình.
"Những nơi tôi đi qua không ở đâu thấy đông thanh niên traitráng ngồi lê la vỉa hè, cắn hạt bí, hạt hướng dương, uống nước chè, tập tạnhhút thuốc lào, nói bậy và chửi đổng...nhiều như trên vỉa hè Hà Nội". ẢnhHD Vietnam
Còn nhớ mỗi khi bàn về vốn xã hội, tuy có nhiều cách tiếp cận vàlý giải khác nhau, nhưng chúng tôi đều thống nhất ở một điểm: Niềm tin nằm ởtrái tim của vốn xã hội. Đó là niềm tin giữa người với người, người với thểchế, người với chính bản thân mình.
Vậy là niềm tin, một khái niệm xa lạ với môn kinh tế học pháttriển, đã có được chỗ đứng đàng hoàng trong lòng nhiều nhà kinh tế học.
Niềm tin đã trở thành một thứ vốn của xã hội. Mà đã là vốn thìcó thể dùng để sinh lợi. Trong trường hợp này, niềm tin đã trở thành một thứtài sản giúp cho xã hội hoạt động trơn tru hiệu quả hơn, chi phí giao dịch vìthế mà ít đi.
Khi có niềm tin thì việc gì cũng suôn sẻ dễ dàng. Điều này đúngquy mô cá nhân, đúng cả quy mô quốc gia.
Các chính trị gia lão luyện Đông Tây kim cổ đều đặt vấn đề xâydựng lòng tin với với dân mình lên hàng đầu. Ngay ở Việt Nam cũng có những vídụ này từ xa xưa trong lịch sử. Tương truyền, để dân tin vào cuộc kháng chiếnchống quân Minh của Lê Lợi, trong lúc binh yếu lực mỏng, Nguyễn Trãi đã chodùng mật mỡ viết lên tám chữ: Lê Lợi vì quân, Nguyễn Trãi vi thần lên lá đa.Kiến thấy vậy bu vào đục thành chữ. Người dân đọc được thì tin rằng đây đúng làmệnh trời. Bài học vỡ lòng dành cho các chính trị gia xem ra vẫn còn điều xalạ.
Tất nhiên, bên cạnh niềm tin, thì vốn xã hội còn thêm các yếu tốkhác nữa. Có thể kể hai trong các số đó: thói quen tập tục, truyền thông vănhóa ứng xử; và sự phong phú lành mạnh của các hội đoàn, tức của mạng lưới xãhội dân sự.
Tiếc rằng, cả hai yếu tố này cũng rất yếu. Đút lót hối lộ dườngnhư đã trở thành văn hóa, gọi là văn hóa phong bì. Sự giả dối đã tràn vào cảtrường học, nên bị gọi là "nỗi buồn lớn ngành giáo dục"
Cuộc khủng khoảng kinh tế kéo dài suốt mấy năm nay lại càng làmcho vốn xã hội thêm kiệt quệ. Lẽ ra nếu có một vốn xã hội thắt lưng đủ đầy,người dân sẽ dễ vượt qua những thời khắc khó khăn hơn. Vì tin nhau, tin vàoquan chức và chính sách chung. Đằng này quan chức nói gì, dân chúng lại bảonhau làm ngược lại.
Kinh tế rối loạn, lòng người hoang mang. Khó khăn càng thêmchồng chất không biết đến bao giờ mới gỡ được.
"Mất tiền là mất ít, mất bạn là mất nhiều, nhưng mất lòngtin là mất tất cả". Người xưa đã tổng kết như vậy, nên thấy thực trạngnày, không ai tránh khỏi sự buồn rầu.
Nhiều lúc nhìn xã hội như mớ bòng bong, không biết lần ra đằngnào. Mà lần ra được rồi thì cũng không gỡ ra được vì nó xoắn xuýt chặt chẽ vìlợi ích, vì bè phái, vì u mê.
Nguyên nhân vì đâu? Tất nhiên là vì cơ chế. Ai chả nói thế. Dễnhất và trúng nhất. Nhưng cơ chế do ai làm ra? Tất nhiên là do con người, trongđó có tôi và bạn.
Nhưng cụ thể hơn, đó là cái gì của tôi và bạn? Sức khỏe, vănhóa, tri thức, học vấn, kỹ năng, tinh thần sáng tạo, ước mơ khát vọng, lòng quảcảm, sự dấn thân ...hay còn gì khác nữa?
Đến đây lại thêm giật mình. Thì ra mọi thứ chưa tốt như mong đợicũng có phần ta đóng góp. Vậy nên, thay vì trông chờ vào một sự thay đổi lớnhãy chủ động tạo ra những sự thay đổi nhỏ trước đã.
Nếu không thay đổi được đời, thì thay đổi ta trước vậy. Khinhững ngọn đuốc lớn đã không thể cháy thì chỉ còn hy vọng vào những đốm lửanhỏ, kiên nhẫn và cần mẫn.
Bình luận